Αιγίνιον - Arcgaeological Atlas of Thessaly

Η αρχαία πόλη του Αιγινίου 1 ταυτίστηκε από τον άγγλο  περιηγητή Leake 2 με βάση επιγραφή, εντοιχισμένη σε εκκλησία της Καλαμπάκας, ταύτιση όμως που για καιρό δεν επικράτησε. Η ανεύρεση ωστόσο λειψάνων  οχυρωμένης πόλης κάτω από τη σημερινή  Καλαμπάκα, στους πρόποδες των Μετεώρων, οδήγησαν τελικά στην αποδοχή της,  που πλέον θεωρείται ασφαλής. Η καίρια θέση του Αιγινίου κοντά στη διασταύρωση του δρόμου που οδηγούσε προς Ήπειρο, περνώντας από τη διάβαση του Ζυγού, με αυτόν  που ερχόταν μέσω Χασίων από την Άνω Μακεδονία καθώς και τα απόρθητα βράχια των Μετεώρων καθιστούσαν τη θέση ασφαλή αλλά και στόχο επιδρομών. Σύμφωνα με την αναφορά του Στράβωνα 3 «Αιγίνιον δε Τυμφαίων, όμορον Αιθικία και Τρίκκη», η πόλη θα  πρέπει να ήταν όμορος με  την Αιθικία χώρα στα ΒΔ και την Τρίκκη στα ΝΑ, άρα αποτελούσε ακραία προς τα ΒΔ πόλη της  αρχαίας Θεσσαλίας.
Οι αναφορές των πηγών σε αυτήν είναι φειδωλές και τα αρχαιολογικά δεδομένα προς το παρόν λιγοστά  για να μπορούμε με ασφάλεια να αναπλάσουμε την εικόνα της. Κυρίως  μαρτυρείται σε σχέση με τις στρατιωτικές επιχειρήσεις του Β΄ και Γ΄ Μακεδονικού πολέμου και τις προσπάθειες των Ρωμαίων να κυριαρχήσουν στη  Θεσσαλία (2ος αι.π.Χ.).
Το 198 π.Χ., ο ρωμαίος στρατηγός Τίτος Φλαμινίνος κατά την εκστρατεία του στη Θεσσαλία με συμμάχους τους Αθαμάνες  υπό τον Αμύνανδρο, και αφού είχε καταλάβει την αντικρινή Φαλώρεια (θέση «Σκούμπος»), δεν επέμεινε στην πολιορκία και του Αιγινίου,  λόγω του απορθήτου της θέσεως ή ίσως και για οικονομία χρόνου.
Λίγα χρόνια αργότερα, το 191 π.Χ., η πόλη καταλαμβάνεται από τους Αθαμάνες, οι οποίοι τώρα είχαν στραφεί εναντίον των Ρωμαίων, συμμαχώντας με  το βασιλιά της Περγάμου Αντίοχο Γ΄ στη διάρκεια της εκστρατείας του στην ηπειρωτική Ελλάδα. Στη συνέχεια όμως, οι συνασπισμένοι στη φάση εκείνη Ρωμαίοι και Μακεδόνες, ανακαταλαμβάνουν το Αιγίνιο,  όπως συνέβη  και  με άλλες πόλεις της δυτικής Θεσσαλίας. Στο  διάστημα μεταξύ 191-167 π.Χ. το Αιγίνιο ανήκε στη χώρα των Μακεδόνων Τυμφαίων. Το φθινόπωρο του 168 π.Χ. και μολονότι ο Γ΄ Μακεδονικός πόλεμος είχε ήδη τερματιστεί με την ήττα του Περσέα, οι ρωμαίοι προχώρησαν στη λεηλασία ορισμένων ελληνικών πόλεων που είχαν κρατήσει φιλομακεδονική στάση. Ανάμεσά τους ήταν και το Αιγίνιο που υπέστη τρομερή δήωση  από τα στρατεύματα του Κοϊντου Φαβίου Μαξίμου και του Λευκίου Ποστουμίου Αλβίνου.
Από τα λείψανα της αρχαίας πόλης σώζονται ορατά κατάλοιπα τείχους νότια του ναού της Κοίμησης της Θεοτόκου (λαξεύσεις βράχων και λιθόπλινθοι) καθώς και αμέσως βορειοανατολικά του πλησίον ευρισκομένου ναού των Αγίων Πάντων. Οι επιγραφές, κυρίως απελευθερωτικές, και τα αρχιτεκτονικά μέλη που  εντοπίστηκαν εντός και  γύρω των ναών της Κοίμησης της Θεοτόκου και του Ιωάννη Προδρόμου πιθανολογούν τη θέση αρχαίων οικοδομημάτων.
Στην περιοχή του Σιδηροδρομικού Σταθμού εντοπίσθηκαν παλαιότερα τάφοι των ελληνιστικών χρόνων, που  υποδηλώνουν  την χωροθεσία των νεκροταφείων της αρχαίας πόλης, ενώ μέσα στην πόλη της Καλαμπάκας βρέθηκε και ένας κιβωτιόσχημος τάφος  της  Πρώιμης  Εποχής Σιδήρου 4.
Δεν γνωρίζουμε από πότε  ακριβώς κατά τη διάρκεια της βυζαντινής περιόδου το Αιγίνιο μετονομάστηκε σε Σταγοί. Πάντως για πρώτη φορά η νέα ονομασία απαντάται σε μία Notitia επί αυτοκράτορα Λέοντα Στ΄ Σοφού. Όσον αφορά την προέλευση της επικρατέστερη μάλλον είναι η  άποψη ότι αποτελεί παραφθορά της έκφρασης «εις τους αγίους». Το 1020 οι Σταγοί παραχωρήθηκαν στην αρχιεπισκοπή Αχρίδας, ωστόσο στα μέσα του αιώνα εμφανίζονται πάλι υπαγόμενοι στη Μητρόπολη Λαρίσης. Γύρω στα μέσα του 12 αι., σύμφωνα με ένα ιδιοκτησιακό έγγραφο της τοπικής επισκοπής, η πόλη ανήκε στο θέμα των Σερβίων.  Ύστερα από το θάνατο του Στέφανου Γαβριηλόπουλου(1333) οι Σταγοί και άλλες θεσσαλικές πόλεις περιήλθαν στη δικαιοδοσία του Ιωάννη Ορσίνη της Ηπείρου.

Φώτης Ντάσιος
Αρχαιολόγος Α.Ι.Θ.Σ.