Κιέριον - Arcgaeological Atlas of Thessaly

Άποψη των τειχών της Ακρόπολης του Κιερίου

Κιέριον. Πήλινη κεραμίδα στέγης με το εθνικό ΚΙΕΡΙΕΩΝ. (Ε. Νικολάου)

Κιέριον. Πήλινο σύμπλεγμα Αφροδίτης-Άδωνη. Από οικία της αρχαίας πόλεως. (Ε. Νικολάου)

Κιέριον. Πήλινη κύλικα μυκηναϊκών χρόνων. (Ε. Νικολάου)

Αμπέλια Αγίων Θεοδώρων. Το εσωτερικό του θολωτού τάφου. (Χ. Ιντζεσίλογλου)

Αμπέλια Αγίων Θεοδώρων. Ο επισκέψιμος θολωτός τάφος μετά τη διαμόρφωσή του.

Κιέριον. Πήλινο αγγείο από τάφο. (τελευταίο τέταρτο του 5ου αι. π.Χ.) (Ε. Νικολάου)

Σημαντική πόλη της Θεσσαλιώτιδας, βρισκόταν στο κέντρο της δυτικής θεσσαλικής πεδιάδας, σε θέση που της έδινε το προνόμιο του ελέγχου των οδικών διαβάσεων. Δίπλα της  έρρεε ο ποταμός Κουάριος ή Κουράλιος (Σοφαδίτικος). Μεγάλο μέρος της αρχαίας πόλης συμπίπτει με το σύγχρονο οικισμό Πύργος Κιερίου νομού Καρδίτσας. Σύμφωνα με τον Ψευδο-Σκύλακα το Κιέριον βρισκόταν στη Θεσσαλία και σύμφωνα με το Στράβωνα ανήκε στη Θεσσαλιώτιδα 1.
Η παράδοση υποστηρίζει ότι πριν από την άφιξη των Θεσσαλών η πόλη ονομαζόταν «Άρνη» 2. Τη θέση της κατά τους ιστορικούς χρόνους κατέλαβε το Κιέριον 3. Την πόλη Κιέριον ίδρυσαν οι Θεσσαλοί, όταν εισέβαλαν στη χώρα «εξήντα χρόνια» μετά την άλωση της Τροίας, «Βοιωτοί τε γὰρ οἱ νῦν ἑξηκοστῷ ἔτει μετὰ Ἰλίου ἅλωσιν ἐξ Ἄρνης ἀναστάντες ὑπὸ Θεσσαλῶν τὴν νῦν μὲν Βοιωτίαν, πρότερον δὲ Καδμηίδα γῆν καλουμένην ᾤκισαν» 4.
Το όνομα της πόλεως έχει επιβεβαιωθεί από επιγραφές που προέρχονται από την περιοχή του αρχαίου Κιερίου: "ἐγ Κιαρίοι 5, Κιαρι 6 και  Κιεριεῦσ[ι] 7 ". Σε τιμητικό ψήφισμα του 2ου αιώνα π.Χ., που βρέθηκε στη Ματαράγκα, αναφέρεται ως Κιαρ 8. Το εθνικό όνομα βρέθηκε σε κεραμίδες στέγης 9 και σε επιγραφή που βρέθηκε στο Άργος και χρονολογείται μετά το 323 π.Χ. 10.
Το Κιέριον κατά τον 5ο αιώνα π.Χ. ακολουθεί την αυτόνομη πορεία όλων των θεσσαλικών πόλεων, που διοικούνται από δικούς τους άρχοντες υπό την επιρροή των αριστοκρατικών οικογενειών της Θεσσαλίας, που είναι συνήθως ταγοί του Κοινού. Τον 4ο αιώνα π.Χ. οι συνθήκες μεταβάλλονται με την είσοδο του Φιλίππου Β΄ της Μακεδονίας στα πολιτικά πράγματα της Θεσσαλίας και στη συνέχεια του Αλεξάνδρου Γ΄. Το 2ο αιώνα π.Χ. η  βασιλεία του Φιλίππου Ε΄ στη Μακεδονία από το 221 π.Χ. είναι η αρχή  πολεμικών συγκρούσεων Αιτωλών, Μακεδόνων και Ρωμαίων στα εδάφη της Θεσσαλίας, οι οποίες προκαλούν ανυπολόγιστες καταστροφές σε πολλές πόλεις. Γι΄αυτό το λόγο  πρέσβεις του Κιερίου συναντούν στο Αιγίνιον το ρωμαίο ύπατο Κόιντο Φλαμινίνο, που εισβάλλει στη Θεσσαλία το 198 π.Χ. μετά τη νίκη του στον Αώο ποταμό κατά του Φιλίππου Ε΄ και δηλώνουν υποταγή, ενώ στις επιχειρήσεις στη Θεσσαλία κατά τη διάρκεια του Αντιοχικού πολέμου το 191 π.Χ.  το Κιέριον  παραδίδεται στις στρατιωτικές δυνάμεις Μακεδόνων - Ρωμαίων και συγκεκριμένα στον ύπατο Μάνιο Ακίλιο 11.
Σύμφωνα με τις επιγραφικές μαρτυρίες από την ίδια την πόλη, αλλά και από άλλες, οι πολίτες του Κιερίου εκδικάζουν υποθέσεις άλλων πόλεων 12, γίνονται ταγοί, στρατηγοί και γραμματείς του Κοινού των Θεσσαλών 13, εμφανίζονται νικητές αγώνων στα Ελευθέρια 14 της Λάρισας και στα Πτώια 15 της Βοιωτίας και συνεισφέρουν για την κατασκευή αρχικά, το πρώτο μισό του 2ου αιώνα π.Χ., και την επανοικοδόμηση  αργότερα στα τέλη του 1ου αιώνα π.Χ. ενός δημοσίου κτιρίου της πόλης τους, του Βουλείου 16. Το 230-220 π.Χ. ένας πολίτης του Κιερίου χρημάτισε δελφικός θεωροδόκος  17. Επιγραφή του 1ου αιώνα μ.Χ. 18 εντοιχισμένη στον Ιερό Ναό του Αγίου Γεωργίου Πύργου Κιερίου μας πληροφορει ότι το Συνεδριο του Κοινού των Θεσσαλών ασχολήθηκε με την επίλυση συνοριακών διαφορών μεταξύ Κιερίου και Μητροπόλεως. Η μυστική ψηφοφορία που ακολούθησε δικαίωσε τους Κιεριείς με πάνω από 298 ψήφους, ενώ οι Μητροπολίτες πήραν 31 ψήφους και 5 ψήφοι ήταν άκυρες. Από αυτή την επιγραφή βγαίνει το συμπέρασμα ότι τον 1ο αιώνα μ. Χ. οι «χώρες» του Κιερίου και της Μητροπόλεως ήταν όμορες.
Το Κιέριον εξέδωσε αργυρό νόμισμα μεταξύ του 480 και 450 π.Χ. Στον εμπροσθότυπο εικονίζεται η θεά Αθηνά με κράνος, ενώ στον οπισθότυπο κεφαλή αλόγου μέσα σε έγκοιλο τετράγωνο και το εθνικό ΚΙΕ 19. Η πρώιμη κοπή νομισμάτων από το πρώτο μισό του 5ου αιώνα π.Χ. αποδεικνύει ότι η πόλη ήταν σημαντική στη Θεσσαλία, οικονομικά εύρωστη και πολιτικά ισχυρή 20. Η επόμενη σειρά νομισμάτων χρονολογείται στο 400 π.Χ. Το νομισματοκοπείο της πόλης «κόβει» χάλκινα νομίσματα έως το 344 π.Χ. 21 Σε εμπροσθότυπους αλλά και σε οπισθότυπους  ή και στις δύο όψεις νομισμάτων εικονίζεται νεαρή γυναίκα. Στις πίσω όψεις των νομισμάτων μόνη ή με άλλες μορφές κάθεται σε βράχο ή γονατισμένη παίζει με αστραγάλους. Ερμηνεύεται ως η Άρνη, τοπική νύμφη, η οποία πιθανόν έδωσε το όνομα της στην αιολική πόλη, που προϋπήρχε του Κιερίου και σύμφωνα με τη μυθολογία ήταν κόρη ή σύζυγος του Ποσειδώνα ή κόρη του Ασκληπιού ή του Αιόλου. Άλλες νομισματικές εκδόσεις της ίδιας περιόδου περιλαμβάνουν στους εμπροσθότυπους κεφαλή Απόλλωνα ή Δία ή άλογο που αναπηδά ή κεφαλή της Άρνης ή κεφαλή Ποσειδώνα  και στους οπισθότυπους  Δία επιγραφή ΚΙΕΡΙΕΙΩΝ ή άλογο που αναπηδά προς τα δεξιά επιγραφή ΚΙΕΡΙΕΩΝ,  ή νύμφη Άρνη να παίζει αστραγάλους επιγραφή ΚΙΕΡΙΕΙΩΝ/ ΚΙΕΡΙΑΙΩΝ ή γυμνό νεαρό πολεμιστή μαχόμενο επιγραφή ΚΙΕ, ή  κεφαλή Άρνης επιγραφή ΚΙ ή Άρνη να μαζεύει τους αστραγάλους επιγραφή ΚΙΕΡ. Η μελέτη της κυκλοφορίας αρχαίων νομισμάτων στο Κιέριον έδειξε περιορισμένη χρήση των νομισμάτων, που εξέδωσε η ίδια η πόλη. Αυτά, όπως φαίνεται από τα μέχρι σήμερα δεδομένα, διακινούνταν κυρίως στην περιοχή της δυτικής Θεσσαλίας. Η αφθονία των κοπών της Λάρισας στο Κιέριον, όπως και σε άλλες πόλεις της δυτικής θεσσαλικής περδιάδας, υποδηλώνει ότι τα νομίσματά της ήταν  ισχυρά με μεγάλη κυκλοφορία στη Θεσσαλία,  ενώ η αυξημένη κυκλοφορία νομισμάτων Μακεδόνων βασιλέων υποδεικνύει, όπως είναι ήδη γνωστό από τα ιστορικά γεγονότα, ότι η Θεσσαλία από το δεύτερο μισό του 4ου αιώνα π.Χ. βρισκόταν στη σφαίρα επιρροής της Μακεδονίας 22.`
Οι λατρείες του Ποσειδώνα,  του Δία και του Απόλλωνα, είναι γνωστές στη Θεσσαλία και επιβεβαιώνονται στο Κιέριον από την απεικόνιση των θεών στα νομίσματα της πόλης 23. Υπάρχουν ακόμη επιγραφικές μαρτυρίες για λατρεία Αφροδίτης 24, Ποσειδώνα Κουέριου 25 και Ηρακλή 26. Η λατρεία του Ηρακλή  δεν εντοπίζεται μόνο στη δυτική Θεσσαλία, μαρτυρείται και στην Περραιβία 27 και την Πελασγιώτιδα 28 καθώς ο ήρωας είναι δεμένος με θεσσαλικούς μύθους 29 και οι Θεσσαλοί θεωρούσαν τους εαυτούς τους απόγονους των Ηρακλειδών. Στη «χώρα» του αρχαίου Κιερίου ανήκει επίσης ιερό του Ασκληπιού, το οποίο εντοπίστηκε στη θέση "Παλιόκαστρα" Αγίων Θεοδώρων,  βοριοδυτικά του Κιερίου, προφανώς δίπλα σε δρόμο που συνέδεε τις αρχαίες πόλεις  Κιέριον και Μεθύλιον 30. Η λατρεία του Ασκληπιού είναι διαδεδομένη, αφού σύμφωνα με το μύθο ο Ασκληπιός  γεννήθηκε στη Θεσσαλία 31. Από το ιερό αυτό προήλθαν αρχιτεκτονικά μέλη και τμήματα μαρμάρινων αγαλματιδίων παιδιών, Ασκληπιού και Αφροδίτης. Το ιερό λειτούργησε τον 4ο και 3ο αιώνα, ενώ το 2ο αιώνα π.Χ. καταστράφηκε από φωτιά. Η ανεύρεση κεραμίδων στέγης με το εθνικό ΚΙΕΡΙΕΙΩΝ στο χώρο του βεβαιώνει ότι  ανήκε στο Κιέριον 32.
Περιορισμένη ανασκαφική έρευνα από τον  Vl. Milojčič 33 στο λόφο του προϊστορικού οικισμού, που ταυτίστηκε από τον Στράβωνα με την ομηρική Άρνη 34, κοιτίδα των Αιολών και των Βοιωτών πριν από τη φυγή τους από τη Θεσσαλία και την οριστική εγκατάσταση τους στη Βοιωτία, επιβεβαίωσε την κατοίκηση κατά την Eποχή του Xαλκού. Σωστική ανασκαφή σε οικόπεδο του σύγχρονου οικισμού Πύργος Κιερίου έφερε στο φώς οικοδομικά λείψανα και κεραμική της μυκηναϊκής περιόδου 35.  Σε δύο θέσεις, η μία στα Αμπέλια Αγίων Θεοδώρων  36 και η δεύτερη κοντά στο «Χωματόκαστρο» 37 Ματαράγκας,  που αποτελούσαν στους αρχαίους χρόνους τμήματα της «χώρας» του Κιερίου, βρέθηκαν θολωτοί τάφοι των οποίων η χρήση χρονολογήθηκε στην πρωτογεωμετρική και γεωμετρική εποχή. Αυτά τα ευρήματα αποδεικνύουν την συνέχεια της κατοίκησης κατά τη γεωμετρική εποχή, ενδείξεις της οποίας είχαν εντοπιστεί σε παλαιότερη ανασκαφή σωστικού χαρακτήρα 38στο σύγχρονο οικσμό. Στη «χώρα» του Κιερίου επίσης,  στη θέση «Οργόζινος», αποκαλύφθηκε απο-σπασματικά διατηρημένο τμήμα συγκροτήματος κτιρίων των ρωμαϊκών χρόνων 39. Άλλες ανασκαφικές έρευνες αποκάλυψαν αρχαιολογικά ευρήματα των κλασικών, ελληνιστικών και ρωμαϊκών χρόνων: τα πεδινά τείχη 40, οικίες  με αποθηκευτικούς χώρους 41 και δρόμους 42 εκ των οποίων ο ένας διέσχιζε το νότιο νεκροταφείο και συνέδεε το Κιέριον με άλλους σύγχρονούς του οικισμούς, που βρίσκονταν προς την περιοχή Καλλιφωνίου, Καλλιθήρου, Μαυρονερίων 43.
Στην κορυφή του λόφου "Ογλάς" βρίσκεται η ακρόπολη του Κιερίου . Στη βορειοανατολική πλευρά της αποκαλύφθηκε πύργος στον οποίο κατέληγε το  βόρειο σκέλος του τείχους της πόλης. Το τείχος είχε πλάτος στην ακρόπολη 2 περίπου μ.. και ενισχυόταν με πύργους 44.
Τα νεκροταφεία των κλασικών και ελληνιστικών χρόνων εντοπίστηκαν στις θέσεις "Ξηραύλακα", "Κοτρωνόλακκες" Πύργου Κιερίου 45 και στις παρυφές του επαρχιακού δρόμου Πύργου Κιερίου – Μοσχολουρίου 46. Στις θέσεις "Καλαμποκιές» και «Κονταρίκα" ήρθαν στο φως τάφοι ρωμαϊκών χρόνων 47. Οι τάφοι είναι κιβωτιόσχημοι , λακκοειδείς,  κεραμοσκεπείς και πήλινες λάρνακες . Ο ενταφιασμός και η κτέριση των νεκρών με πήλινα  και γυάλινα αγγεία, κοσμήματα, άλλα προσωπικά αντικείμενα του νεκρού και νομίσματα αποτελούσαν και σε αυτό το νεκροταφείο τις συνήθεις πρακτικές του αρχαίου ελληνικού και ρωμαϊκού κόσμου ως προς την ταφή των νεκρών.
Από το Κιέριον προέρχονται επίσης μαρμάρινη επιτύμβια στήλη 48 του τρίτου τέταρτου του 5ου αιώνα π.Χ. διακοσμημένη με ανάγλυφη παράσταση νεαρού αθλητή που συνοδεύεται από  το δούλο του, και ορειχάλκινη ταφική υδρία (κάλπις) με επιγραφή ΘΗΚΑΙΑ ΑΥΤΟΝΟΕΙΑ, ο τάφος του Αυτόνοου 49.

Έλσα Νικολάου
Αρχαιολόγος.
Αναπληρώτρια Προϊσταμένη Α.Ι.Θ.Σ.

Κιέριον. Κοτρωνόλακκες. Κιβωτιόσχημος τάφος. (Ε. Νικολάου)