Εκκάρα - Arcgaeological Atlas of Thessaly

Η αρχαία «Εκκάρρα» είναι άλλη μια πόλη, το όνομα της οποίας δεν μπορεί να συνδεθεί ακόμη με ασφάλεια με κάποια από τις υπάρχουσες αταύτιστες αρχαιολογικές θέσεις της Αχαΐας Φθιώτιδος, παρά τη προσπάθεια που έγινε κατά καιρούς από πολλούς ερευνητές να την ταυτίσουν με τα ερείπια μιας αρχαιολογικής θέσης. Οι πληροφορίες για την πόλη αυτή είναι εξαιρετικά λίγες. Εκτός από το εθνικό ΕΚΚΑΡΡΕΩΝ που αναγράφεται σε κάποια από τα νομίσματα που έκοψε η πόλη στο δεύτερο μισό του 4ου αι. π.Χ., άλλες επιγραφικές μαρτυρίες δεν υπάρχουν. Στα αρχαία λογοτεχνικά κείμενα αναφέρεται τρεις φορές: Ο Ρωμαίος ιστοριογράφος Πλίνιος ο Πρεσβύτερος (23-79 μ.Χ.) την ονομάζει «Acharne» και την τοποθετεί εσφαλμένα στη Μαγνησία 1. Ο Στέφανος Βυζάντιος, συγγραφέας του 6ου αι. μ.Χ., ονομάζει την πόλη «Ἄκαρρα», το εθνικό «Ἀκαρραῖος ἢ Ἀκαρράτης» και τη θεωρεί πόλη της Αχαΐας 2. Ο Τίτος Λίβιος (59 π.Χ.-17 μ.Χ) την ονομάζει «Acharras» στο χωρίο που περιγράφει την επιδρομή των Αιτωλών στη Θεσσαλία το 198 π.Χ. 3 Στο κείμενο αυτό η Εκκάρρα εμφανίζεται στα όρια της Αχαΐας Φθιώτιδας, έξω από τη χώρα της πόλης των Θαυμακών 4. Ο Τίτος Λίβιος αναφέρει με τη σειρά τις περιοχές και πόλεις Σπερχειάδα και Μακρακώμη, Κυμένη (ή Κτιμεναί) και Αγγεία, Μητρόπολη, Καλλίθηρα, Τεύμα και Κελάθαρα, Εκκάρα, Ξυνίες, Θαυμακούς, Κύφαιρα.
Κάνοντας χρήση της παραπάνω αναφοράς, οι νεότεροι ερευνητές πρότειναν διάφορες θέσεις που θα μπορούσαν να αποδοθούν στην αρχαία Εκκάρρα. Ο Stählin 5, αποδεχόμενος ότι ο Λίβιος ανέφερε με τη σειρά, που ανταποκρίνεται στη σωστή γεωγραφική τους θέση, τις πόλεις και τα χωριά, που βρίσκονται ανάμεσα στις ταυτισμένες σήμερα πόλεις Μητρόπολη (στο σημερινό νομό Καρδίτσας) και Θαυμακούς (Δομοκός Φθιώτιδας), ταύτισε την αρχαία Εκκάρρα με το χωριό Κάτω Αγόριανη 6. Στα νότια του χωριού υπάρχει λόφος τραπεζιοειδούς σχήματος, με επίπεδη κορυφή που περιβάλλεται από «πολυγωνικό» τείχος και σύμφωνα με τον Stählin 7 εκεί βρισκόταν η ιδιαίτερα οχυρή ελληνιστική ακρόπολη της Εκκάρρας. Η Ιωαννίδου 8 αναφέρει ότι, από μια περιορισμένης κλίμακας ανασκαφή στην κορυφή της ακρόπολης, αποκαλύφθηκε ένα ορθογώνιο κτήριο με κεραμική ελληνιστικής περιόδου και λίγα ευρήματα στα οποία συμπεριλαμβάνονταν σφονδύλια, μια λίθινη σμίλη και δύο χάλκινα θεσσαλικά νομίσματα του 2ου αι. π.Χ. Στο χωριό της Κάτω Αγόριανης έχουν ανακαλυφθεί επίσης επιτύμβιες στήλες με επιγραφές της ελληνιστικής εποχής. Σε αντίθεση με τον Stählin, πιο διστακτικός στην ταύτιση της Εκκάρρας ήταν ο Γάλλος αρχαιολόγος Βéquignon, ο οποίος αμφιταλαντευόταν ανάμεσα στην Κάτω Αγόριανη και στην Ομβριακή 9, ενώ ο Kirsten 10 υπέδειξε τη θέση «Κάστρο Παναγιά» Ρεντίνας, όπου υπάρχει επίσης μια μικρή τειχισμένη ακρόπολη (βλ. χάρτη με την περιοχή της δυτικής Αχαϊας Φθιώτιδος και νότιας Θεσσαλίας).
Ο Helly 11 ερμηνεύοντας και αυτός το κείμενο του Τίτου Λίβιου 12 από άλλη σκοπιά, τοποθετεί την Εκκάρρα στη Μακρυράχη (Καΐτσα) Φθιώτιδας. Τέλος, έχει εντοπισθεί και μια νέα, άγνωστη θέση, με μακραίωνη κατοίκηση κοντά στο σημερινό χωριό Εκκάρα στη βόρεια Φθιώτιδα, στους πρόποδες του υψώματος «Αμπελόρραχη» 13.
Εξαιτίας της έλλειψης επαρκών αρχαίων γραπτών πηγών ή άλλων αρχαιολογικών και επιγραφικών ευρημάτων για την αρχαία Εκκάρρα, οδηγούμαστε αναγκαστικά στην προσπάθεια να αντλήσουμε όσο το δυνατόν περισσότερες πληροφορίες από τα νομίσματά της. Έτσι, η εύρεση νομισμάτων με την επιγραφή ΕΚΚΑΡΡΕΩΝ, αποκτά ιδιαίτερη σημασία, παρόλο που είναι γνωστό ότι τα νομίσματα εξαιτίας της φύσης τους δεν μπορούν να τεκμηριώσουν την ταυτοποίηση μιας αρχαίας πόλης επειδή η κυκλοφορία τους είναι ευρεία και δεν περιορίζεται στα στενά πλαίσια μόνο μιας πόλης.
Ο Stählin 14 αναφέρει ότι, τόσο αυτός όσο και ο Wace, αγόρασαν δυο νομίσματα με την επιγραφή ΕΚΚΑΡΡΕΩΝ, στα χωριά Τσάτμα
(σήμερα Πετρωτό Δομοκού) και Κισλάρ (σήμερα Καλλιθέα Φαρσάλων). Η εύρεση και αγορά των νομισμάτων αυτών στις προαναφερθείσες περιοχές στάθηκαν αποφασιστικής σημασίας κριτήριο μαζί με το κείμενο του Λίβιου για την τοποθέτηση της αρχαίας Εκκάρρας - έστω και με επιφύλαξη - στην περιοχή της Κάτω Αγόριανης. Η Λιάμπη, που μελέτησε τα νομίσματα της Εκκάρρας 15, πιστεύει ότι η πόλη πρέπει να αναζητηθεί ανάμεσα στα σημερινά χωριά Πετρωτό και Αχλαδιά 16 αφού, σύμφωνα με την έρευνα της, από εκεί προέρχεται το μεγαλύτερο μέρος των χάλκινων νομισμάτων της Εκκάρρας που έχουν βρεθεί μέχρι σήμερα. Στη περιοχή της σημερινής Εκκάρρας δεν έχουν βρεθεί νομίσματα της ομώνυμης αρχαίας πόλης 17.
Για να καταδείξουμε σε ένα ελάχιστο βαθμό τη διασπορά των νομισμάτων της πόλης, ενδεικτικά θα αναφέρουμε κάποιες περιοχές στις οποίες έχουν βρεθεί νομίσματα της Εκκάρρας όπως το Καλλίθηρο 18, το Κιέριο 19, η Άλος (3 νομίσματα σε ελληνιστικές οικίες) 20, οι Φερές 21και το Θέατρο της Δημητριάδας 22. (βλ. χάρτη με την περιοχή της δυτικής Αχαΐας Φθιώτιδας και νότιας Θεσσαλίας).
Τα νομίσματα της αρχαίας Εκκάρρας φέρουν στον εμπροσθότυπο τη δαφνοστεφανωμένη κεφαλή του Δία, μέσα σε στικτό κύκλο, στραμμένη στα αριστερά ενώ στον οπισθότυπο υπάρχει η επιγραφή ΕΚΚΑΡ αριστερά προς τα κάτω και -ΡΕΩΝ δεξιά προς τα κάτω και ανάμεσα τους η θεά Άρτεμης, που στέκεται όρθια, σε όψη τριών τετάρτων στραμμένη κι αυτή προς τα αριστερά. Η θεά Άρτεμης στηρίζεται σε δόρυ που κρατά με το δεξί χέρι. Στον αριστερό της ώμο διακρίνονται το τόξο και η φαρέτρα, στερεωμένα με ιμάντες δεμένους σταυρωτά στο στήθος. Φοράει κοντό, αμάνικο χιτώνα, ιμάτιο που κρέμεται στην πλάτη και ενδρομίδες 23. Η Λιάμπη στη μελέτη της, διαπίστωσε ότι η παραγωγή των νομισμάτων των Εκκαρρέων δεν παρουσιάζει κανένα χρονολογικό κενό και ότι το εργαστήριο κοπής τους δραστηριοποιήθηκε έντονα, αλλά για σύντομο χρονικό διάστημα. Με κύρια κριτήρια για τη χρονολόγηση τους, τα τεχνοτροπικά στοιχεία της χάραξης των επιγραφών και την στιλιστική παρουσίαση των μορφών του Δία και της Αρτέμιδας, τα νομίσματα της Εκκάρρας χρονολογούνται με ασφάλεια στο δεύτερο μισό του 4ου αι. π.Χ., περίοδο κατά την οποία η πόλη, είτε με δικά της μέσα είτε εξαιτίας κάποιας χορηγίας, μπόρεσε να χρηματοδοτήσει μερικές εκδόσεις και να εισάγει δικά της νομίσματα στην εσωτερική της αγορά.

Βασίλειος Καραχρήστος
Ιστορικός - Msc Αρχαιολόγος Α.Ι.Θ.Σ.