Ριζούς - Arcgaeological Atlas of Thessaly

Η περιοχή της αρχαίας βόρειας Μαγνησίας. Με το άσπρο χρώμα σημειώνονται τα σύγχρονα τοπωνύμια και με το μαύρο οι αρχαιολογικές θέσεις που αναφέρονται στο κείμενο.

Περιοχή Ταρσανά - Εκβολές Παλιουριά (Αεροφωτογραφία).

Περιοχή Στομίου με την Κομνήνειο Ιερά Μονή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου & του Αγίου Δημητρίου (αεροφωτογραφία).

Χάλκινο νόμισμα του Ριζούντα.

Πολίχνη που βρισκόταν στην αρχαία βόρεια Μαγνησία, στους πρόποδες της Όσσας. Οι γνώσεις μας για την πολίχνη αυτή εξαντλούνται σε λίγα χάλκινα νομίσματα που έκοψε η πόλη τον 4ο αι. π.Χ. με την επιγραφή ΡΙΖΟΥΣΙΩΝ, και σε λίγες γεωγραφικές αναφορές αρχαίων συγγραφέων.
Την παλαιότερη αναφορά την βρίσκουμε στο Σκύλακα 1 (5ος-4ος αι. π.Χ.), ο οποίος, στον κατάλογο του με τις πόλεις των Μαγνήτων, την τοποθετεί έξω από τον Παγασητικό κόλπο, στη βόρεια περιοχή της αρχαίας Μαγνησίας, ανάμεσα στη Μελίβοια και τις Ευρυμενές. Ο Στράβων 2 αναφέρει ότι ο Ριζούς γειτνίαζε με το Ομόλιο και τις Ευρυμενές, παραδεχόμενος ωστόσο ότι δεν γνώριζε με ακρίβεια την θέση των παραπάνω πόλεων αφού, στην εποχή του, ήταν ασήμαντες. Συμπεριλαμβάνει επίσης τον Ριζούντα, στον κατάλογο με τις κώμες από τις οποίες συνοικίστηκε τελικά η Δημητριάδα 3. Την ίδια περίπου εποχή με τον Στράβωνα, ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος 4 (23 μ.Χ.-79 μ.Χ) αναφέρει τον Ριζούντα, κι αυτός όπως ο Σκύλακας, ανάμεσα στη Μελίβοια και τις Ευρυμενές. Τέλος, αναφέρεται ως πόλη της Θεσσαλίας από τον Ψευδο-Ηρωδιανό 5 (2ος αι. μ.Χ.) και τον Στέφανο Βυζάντιο 6 (6ος αι. μ.Χ.), ο οποίος μάλιστα δίνει ως εθνικό το «Ριζούντιος» αντί του «Ριζούσιος».
Ετυμολογικά, η ονομασία της πόλης ίσως να παραπέμπει στο γεγονός ότι βρισκόταν στους πρόποδες (στα ριζά) 7 του βουνού (Όσσα) 8. Ωστόσο, δεν υπάρχει κανένα στοιχείο που να υποδεικνύει την ακριβή θέση του Ριζούντα, όπως εξάλλου συμβαίνει και με όλες τις πόλεις της αρχαίας βόρειας Μαγνήσιας (σημερινά παράλια νομού Λαρίσης). Οι περισσότεροι μελετητές στηριζόμενοι κυρίως στον Σκύλακα, ο οποίος αναφέρει το Ριζούντα ανάμεσα στη Μελίβοια και στις Ευρυμενές, και υπολογίζοντας χονδρικά τις πιθανές θέσεις των δύο αυτών πόλεων, τοποθετούν το Ριζούντα είτε στον Ταρσανά, στις εκβολές του χειμάρρου Παλιουριά, όπου είχαν εντοπιστεί βυζαντινά τείχη 9 αλλά και λιθόπλινθοι 10 πιθανότατα προχριστιανικών χρόνων, είτε στη διπλανή περιοχή του πετρώδους λόφου Μολύβια, δυτικά του Ταρσανά και σε πολύ μικρή απόσταση απ’ αυτόν, στην οποία βρέθηκαν υπολείμματα λουτρού και ταφές της ύστερης αρχαιότητας, όστρακα αγγείων ελληνιστικών χρόνων και πολλά αρχαία νομίσματα 11.
Διαφορετικές απόψεις είχαν εκφράσει παλαιότερα οι Wace 12 και Leake 13, προτείνοντας ως θέση της αρχαίας πόλης, ο μεν πρώτος το σημερινό χωριό Μελίβοια, ο δε δεύτερος το χωριό Νεοχώρι.
Πρόσφατα, ο Helly 14 πρότεινε ως πιθανή θέση του Ριζούντα την περιοχή όπου σήμερα βρίσκεται η Κομνήνειος Ιερά Μονή Κοιμήσεως Θεοτόκου & Αγίου Δημητρίου, στην ανατολική δασώδη πλευρά της Όσσας μεταξύ των κωμοπόλεων Στομίου και Καρύτσας. Όπως μαρτυρούν τα υπάρχοντα αρχαιολογικά λείψανα, στη θέση του μοναστηριού προϋπήρχε αρχαίος ναός αφιερωμένος σε άγνωστη θεότητα. Κατά την υπόθεση των Ζ. Εσφιγμενίτη και Ν. Γεωργιάδη το αρχαίο ιερό ανήκε στον Ποσειδώνα Πετραίο, τον οποίο τιμούσαν και γιόρταζαν οι Θεσσαλοί σε ανάμνηση του μεγάλου σεισμού που διαχώρισε την Όσσα από τον Όλυμπο. Ο μύθος αναφέρει, ότι ο Ποσειδώνας έσκισε με την τρίαινά του στα δύο την Όσσα (κοιλάδα Τεμπών), ώστε να χυθούν τα νερά της θεσσαλικής λίμνης στο Αιγαίο Πέλαγος και να αποκαλυφθεί έτσι η εύφορη πεδιάδα της Θεσσαλίας. Γενικά, ο Ποσειδώνας συνδέεται άμεσα με την αρχαία Μαγνησία, αφού ένας από τους παλαιότερους μύθους της αναφέρει ότι ο μυθικός βασιλιάς της Ιωλκού Πελίας ήταν γιος της Τυρούς και του θεού Ποσειδώνα. Ο Απολλώνιος Ρόδιος στα Αργοναυτικά αναφέρεται στις θυσίες που έκανε ο Πελίας για να τιμήσει τον πατέρα του Ποσειδώνα 15.
Η υπόθεση ότι στην ευρύτερη περιοχή της Μονής του Αγίου Δημητρίου Στομίου, όπου ίσως θα έπρεπε να τοποθετηθεί η πόλη Ριζούς, λατρευόταν ο Ποσειδώνας ενισχύεται και από το γεγονός ότι στη Μονή βρέθηκε εντοιχισμένη αναθηματική στήλη στον Ποσειδώνα, που χρονολογείται στο β΄ μισό του 5ου αι. π.Χ. 16.
Σύνδεση του Ριζούντα με τον «Ριζούχο» 17, «Πετραίο» Ποσειδώνα μπορεί να γίνει και μέσω των χάλκινων νομισμάτων που εξέδωσε η πόλη στα μέσα περίπου του 4ου αι. π.Χ., κατά την περίοδο της υποταγής της Θεσσαλίας στη Μακεδονία από τον Φίλιππο τον Β΄ 18. Η δαφνοστεφανωμένη κεφαλή ώριμου γενειοφόρου άντρα, στον εμπροσθότυπο των νομισμάτων αυτών, πιστεύουμε ότι απεικονίζει τον θεό Ποσειδώνα και όχι τον θεό Δία, όπως ευρέως μέχρι σήμερα υποστηρίζεται. Τεχνοτροπικά οι δυο θεοί παρουσιάζονται με παρεμφερή τρόπο. Έτσι, η μορφή ενός ώριμου γενειοφόρου άντρα στον εμπροσθότυπο ενός νομίσματος που δεν συνοδεύεται από χαρακτηριστικά σύμβολα, όπως κεραυνός ή τρίαινα ή στεφάνι δρυός κ.λ.π. είναι ιδιαίτερα δύσκολο να αποδοθεί στον έναν ή τον άλλο θεό. Προτείνουμε λοιπόν, με κάθε επιφύλαξη, η αντρική μορφή στον εμπροσθότυπο των χάλκινων νομισμάτων που έκοψε ο Ριζούντας να αποδοθεί στον θεό Ποσειδώνα. Στον οπισθότυπο εμφανίζεται τσαμπί με σταφύλια και αμπελόφυλλα συνοδευόμενα κάποιες φορές από κάποιο γράμμα (π.χ. Κ ή Λ), καθώς και την επιγραφή ΡΙΖΟΥΣ 19 ή ΡΙΖΟΥΣΙΩΝ. Η εμφάνιση της αμπέλου στον οπισθότυπο των νομισμάτων, όχι μόνο του Ριζούντα αλλά και άλλων γειτονικών πόλεων, όπως της Μελίβοιας και των Ευρυμενών, δηλώνει ότι ένα μεγάλο μέρος της οικονομίας της περιοχής στηριζόταν στην αμπελουργία. Εκτός από τον παραπάνω τύπο νομισμάτων υπάρχει και ένας δεύτερος, στον εμπροσθότυπο του οποίου εικονίζεται η κεφαλή της θεάς Αρτέμιδος προς τα δεξιά, ενώ στον οπισθότυπο ένα αστέρι με οκτώ ή δέκα ακτίνες, πιθανή αναφορά στη μακεδονική παρουσία ή εξάρτηση της πόλης από τη Μακεδονία, και την επιγραφή ΡΙΖΟΥΣ ή ΡΙΖΟΥΣΙΩ[Ν] ανάμεσα σε αυτές.

Βασίλειος Καραχρήστος
Ιστορικός - Msc Αρχαιολόγος
Α.Ι.Θ.Σ.